Աշնանային Գյումրին Շիրակի պատմամշակութային ժառանգությանը նվիրված հերթական միջազգային գիտաժողովի հարյուրավոր մասնակիցներին դիմավորեց գյումրիական ջերմությամբ: Սեպտեմբերի 23-ին բացվող այս գիտաժողովին կազմակերպիչը՝ ՀՀ ԳԱԱ Շիրակի հայագիտական հետազոտությունների կենտրոնը ինչպես միշտ, նախապատրաստվել էր պատասխանատվությամբ ու սիրով: Նախ, որ այն մեր երկրի պատմության վերջին 30-ամյակում անընդմեջ՝ 11-րդ անգամ գումարվող հայագիտական եզակի մ իջոցա ռումներից մեկն է՝ իր մշտական ու անընդհատ ավելացող մաս¬նակիցների մեծ քանակով, արտերկրի մի քանի տասնյակ հայագետների ամենագործուն մասնակցությամբ, այն նաև Գյումրու մտավորականության կյանքում սպասվող կարևոր իրադարձություն է, որի շնորհիվ Գյումրին՝ արվեստների ու արհեստների, ազգային երգ-երաժշտության ու սպորտի քաղաքը, այսօր նաև գիտության քաղաքի ազնիվ անունն է կրում: «Մեր նախորդ հանդիպումից անցել է երեք տարի.- իր ողջույնի խոսքում նշեց հայագիտական կենտրոնի տնօրեն Ա. Հայրապետյանը, - Այս ընթացքում աշխարհում շատ բան է փոխվել: Անփոփոխ է մնացել թերևս մեր կամքը՝ երեք տարին մեկ հավաքվել Գյումրիում, քննարկելու համար Շիրակի պատմամշակութային ժառանգության ուսումնասիրության արդի վիճակը, ուրվագծելու հայագիտության ընդհանուր համատեքստում գավառի հարուստ ազգագրության, բանահյուսության, պատմության, արհեստների ու արվեստների ուսումնասիրության հետագա ընթացքն ու առաջնահերթությունները:»

Միջազգային գիտաժողովի հարյուրավոր մասնակիցները իրենց խոնարհումը բերեցին ադրբեջանական վերջին ագրեսիայի արդյունքում զոհված հայորդիների հիշատակին, ապա մասնակիցներին ողջունեցին ու գիտաժողովին հաջող ընթացք ու արդյունավետու թյուն մաղթեցին ՀՀ ԳԱԱ հայագիտության և հասարակական գիտությունների բաժանմունքի ակադեմիկոս քարտուղար, ակադեմիկոս Յու. Սուվարյանը, ՀՀ Շիրակի մարզպետ Ն.Բաղդասարյանը, Գյումրու քաղաքապետի գլխավոր խորհրդական Հ. Սուլթանյանը։

Շիրակը հոգևոր և նյութական մշակույթի անսպառ գանձեր ունի՝ հնա¬գիտական ու պատմական մեծարժեք հուշարձաններ, անկրկնելի բանահյուսություն, անզուգական կենցաղ, դարերի խորքից եկող ավանդույթներ, զարմանահրաշ ճարտարապետություն, բազմազան արհեստներ, ժողովրդական մեծարվեստ երգ ու երաժշտություն: Այլ խոսքով՝ պատմամշակութային հսկայական ժառանգություն, որի ուսումնասիրության վերջին քառորդ դարն անխզելիորեն կապված է ԳԱԱ Շիրակի հայագիտական հետազոտությունների կենտրոնի գործունեության հետ, երբ 25 տարի առաջ Գյումրիում սկիզբ առավ պատմությունը մեր երկրում առայսօր միակ ակադեմիական ոչմայրաքաղաքային հայագիտական կառույցի, որի գոյության տարիները եղան ինքնահաստատման ու արժեքավոր ձեռքբերումների տարիներ: Բենիամինի հնավայրի պեղումներ, Անիի քարանձավային արվարձանի, Հայկաձորում ուրարտական ամրոցբնակավայրի, Մեծ Սեպասարի վաղբրոնզիդարյան տաճարական համալիրի և Ազատանի Ք.Ա. I հազարամյակի եռաշերտ հուշարձանի հայտնաբերում և ուսումնասիրություննր, պեղումներ Ջրաձորի ամրոց-բնակավայրում, Ջրա¬փիի ջրասույզ դամբարանադաշտում, ինչպես նաև մարզի Լեռնակերտ և Պեմզաշեն համայնքների բարձրլեռնային գոտիներում: Շիրակի հնագույն պատմության մի շարք հիմնախնդիրների՝ Ք.Ա. I հազարամյակում Ախուրյանի ավազանի երկրների և ցեղային միությունների տեղադրման, նրանց տեղորոշման, հատկանունների ստուգաբանության, բնակչության էթնիկ պատկանելության, նրա հնդեվրոպական հիմքի ճշգրտման, լեզվին, կրոնական հավատալիքներին ու սովորույթներին վերաբերող վիճահարույց հարցերի քննություն: Գիտական սպառիչ մեկնաբանություններ Շիրակին հարակից պատմական տարածքների, մասնավորապես, Տայքի հուշարձանների ազգային պատկանելության և վարչաժո¬ղովրդագրության, բնակավայրերի տեղագրության, այլակրոն հայերին առնչվող մի շարք արդիական, նաև վիճահարույց հարցերի շուրջ: Բազմաթիվ նախատիպերի հաղթահարում ու կնճռոտ հարցերի նորովի մեկնաբանում Ալեքսանդրապոլի գավառի պատմաժողովրդագրական պատկերի և սոցիալտնտեսական կյանքի ուսումնասիրության, 1918 և 1920 թթ. Ալեքսանդրապոլի թուրքական ռազմակալման, գավառակենտրոնի՝ այդ շրջանի սոցիալ-տնտեսական, հասարակական - քաղաքական ու մշակութային կյանքի, նաև բարոյահոգեբանական վիճակի՝ վայրիվերումներով լի պատկերի գիտական ուրվագծում:

Ալեքսանդրապոլի տնտեսական զբաղմունքների, տնտեսվարման օժանդակ ձևերի, արհեստների, համքարությունների, կեն¬ցաղի, բնակարանի, ծիսատոնական համա¬կար¬գի, բառուբանի յուրահատկությունների վերաբերյալ կատարված ուսումնասիրությունների հիմքի վրա Ալեքսանդրապոլ-Լենինական-Գյումրի պատմազգագրական ծավալուն հետազոտություն, «աղետի բանահյուսության» ու նրա փոխակերպումների, ժողովրդական տոների ու ծիսակատա¬րությունների ձևափոխությունների հարցերի քննու¬թյուն, Ալեքսանդրապոլի աշուղական դպրոցի, XXդ. կեսին Լենինականում ստեղծագործած գուսանների վաստակի ըստ ամե¬նայնի արժևորում, Գյումրիում և գյու¬ղա¬կան բնակավայրերում ժողովրդական երգի ու պարի կատարումների արդի փոխակերպումների քննություն, կենտրոնի վաղամեռիկ գիտաշխատողներին նվիրված հանրա¬պետական ամենամյա հայագիտական ընթերցումների, ազգագրական և ծիսական տո¬նա¬կատարությունների կազմակերպում, բազմաթիվ մենագրությունների, գիտական հոդվածների, գիտաժողովների նյութերի, վերջապես ՀՀ ԲՈԿ-ի ցուցակում գտնվող «Գիտական աշխատություններ» պարբերականի շուրջ 3 տասնյակ հատորների հրատարակում, արդյունավետ համագործակ¬ցու¬թյուն տարբեր գիտական կենտրոնների հետ և այլն: Կենտրոնի կողմից կազմակերպվող միջոցառումներից շատերը վերածվել են բարի ավանդույթի. հայագիտության դասեր մարզի տարածքում տեղակայված զինմասերում, ամեն աշուն Գյումրին զարդարող «Հացի տոն» ազգագրական փառատոներ, երիտասարդ գիտնականի ամառային դպրոցներ, ազգագրական գիտար¬շավ-ներ, գիտական ընթերցումներ և այլն: Թվարկված և բազմաթիվ այլ իրողություններով է հյուսված 25-ամյա կենտրոնի պատմությունը, որը սեպտեմբերի 23-24-ին հարստացավ հոբելյարին արժանի ևս մեկ ձեռք-բերումով՝ ավանդաբար հրավիրվող «Շիրակի պատմամշակութային ժառանգությունը. հայագիտության արդի հիմնահարցեր» խորագրով միջազգային 11-րդ գիտա¬ժողովով: Ող¬ջու-նելով այն՝ ԳԱԱ հայագիտության և ՀԳ բաժանմունքի ղեկավար, ակադեմիկոս Յու. Սուվարյանը կարևորեց նման գիտաժողովների նշանակությունը հայագիտության զարգացման բնագավառում, մարզպետ Ն. Բաղդասարյանի խոսքում առանձնակի կարևորվեց մարզում երիտասարդ հայագետների պատրաստման գործում այսպի¬սի գիտական միջոցառումների և նրա կազմակերպչի՝ Շիրակի ակադեմիական կենտրոնի դերը։ Սամցխե-Ջավախքի պետական համալսարանի ռեկտոր Մ. Բերիձեն ընդգծեց իրենց բուհում Շիրակի կենտ¬րոնի գիտնականների դասատվության կարևոր նշանակությունը և իրենց լավագույն շրջանավարտներին կենտրոնի հետ կապելու անհրաժեշտությունը:

Անդրանիկ լիագումար նիստում մեծ ուշադրությամբ լսվեցին բան. գիտ. դոկտոր, պրոֆեսոր Դ.Գասպարյանի «Չարենցն ու պատմականությունը», Գ.Աղանյանի «Ալեքսանդրապոլի քաղաքային համայնքը 1890-1910-ական թվականներին», արվ. դոկտոր, պրոֆեսոր Ա.Ասատրյանի «Գ.Լևոյանը և երաժշտության հարցերը «Գեղարվեստ» հանդեսի էջերում» զեկուցումները: Գիտական արդյունավետ աշխատանքի համար կենտրոնի մի շարք գիտաշխատողներ արժանացան ՀՀ ԳԱԱ նախագահության, Շիրակի մարզպետարանի ու Գյում¬րու քաղաքապետարանի պարգևների: Կենտրոնի աշխատակազմի և գիտաժողովի մասնակիցների անունից տնօրեն Ա. Հայրապետյանը խորին երախտագիտություն հայտնեց գիտաժողովի կայացմանն էապես աջակցած ՀՀ Նախագահ Վ. Խաչատուրյանին, ԳԱԱ նախագահ Ա.Սաղյանին, Շիրակի մարզպետ Ն. Բաղդասարյանին, Գյումրու քաղաքապետ Վ. Սամսոնյանին գիտության հանդեպ նրանց ցուցաբերած հոգատարության համար: Ընդմիջումից հետո գիտաժողովի աշխատանքներն ընթացան 5 մասնաճյուղերում. Հնագիտության և վիմագրության մասնաճյուղային նիստը տևեց մինչև ուշ երեկո: Տրամադրող էին և՛ գիտնականներով ու ուսանողներով լի լսարանը, և՛ օրվա 10 զեկուցումների ուշագրավ թեմաները, որոնց շուրջ ծավալվեցին արդյունավետ քննարկումներ:

Բանավեճի և ակտիվ քննարկման ոգով անցավ պատմագիտության մասնաճյուղի առաջին օրվա նիստը, որին մասնակցելու էին եկել նաև ՇՊՀ հումնիտար մասնագիտու-թյունների և պատմության ֆակուլտետի բազմաթիվ ուսանողներ, մարզի դպրոցների պատմու¬թյան ուսուցիչներ: Ազգաբանության մասնաճյուղի առաջին նիստը նույնպես բովանդակալից անցավ, լսվեցին 9 զեկուցումներ, որոնցից 7-ի հեղինակները ԳԱԱ ՀԱԻ ազգագրագետներն էին, զեկուցումների առյուծի բաժինը՝ շիրակյան թեմաներով էր՝տնտեսություն, ժողովրդա¬գրու-թյուն, կենցաղ, սովորույթներ: 4-րդ՝ արվեստագիտության և ճարտարապետության մասնաճյուղի առաջին օրվա նիստում բազմաթիվ ուսանողներ կային կոնսերվատորիայի ու գեղարվեստի ակադեմիայի Գյումրու մասնաճյուղերից: Շատերին էին հետաքրքրում Գյումրու 100-ամյա նկարչական դպրոցի պատմությանը, գյումրիաբնակ հայրենադարձ նկարիչների հետագա ճակատագրին, Գարեգին Լևոնյանին, Գ.Տիգրանովի «Նամուս» օպերային, գյումրիական օրորերգերին վերաբերող հարցերը: Հետաքրքրությամբ լսվեցին և քննարկվեցին Տայքի պատմաճար-տարապետական հուշարձանների արդի վիճակի, Անի քարանձավային համալիրների նորագույն ուսումնասիրության և այլ հարցեր: Գիտաժողովի առաջին օրը բազմամարդ էր նաև 5-րդ՝ բանասիրության մասնաճյուղի նիստը: Տոն տվողները գերազանցապես ԳԱԱ լեզվի ինստիտուտի, Շիրակի հայագիտա¬կանի գիտաշխատողներն էին, նաև ՇՊՀ հայոց լեզվի և գրականության ամբիոնի լեզ¬վաբանները: Արդեն ուշ երեկո էր, երբ ավարտվեցին վերջին զեկուցումները: Առջևում ևս մեկ աշխատանքային օր կար՝ նույնքան հագեցած, նույնչափ հետաքրքիր: Նախորդ օրվա գրեթե բոլոր զեկուցողները տեղում էին, ավելացել էին նրանք, ովքեր հանդես էին գալու երկրորդ օրվա նիստերին, որտեղ ընդհանուր առմամբ լսվեց շուրջ 50 զեկուցում. 9-ը հնագի¬տության, 14-ը պատմագիտության, 7-ը բանագիտության և թանգարանագիտության, 10-ը բանասի¬րու-թյան գծով: Ունկնդիրների մեջ կրկին շատ էին ուսուցիչները և ուսանողները: Երեկոյան լիագումար նիստում մասնաճյուղերի համանախագահների կողմից ներկայացվեցին և ամփոփվեցին գիտաժողովի արդյունքները: Իր եզրափակիչ խոսքում Շիրակի հայա¬գիտական կենտրոնի տնօրենը գոհունակությամբ ու դրվատանքով ընդգծեց ներկա-յացված զեկուցումների մեծագույն մասի բարձր որակը, արդիականությունը, հայագիտությանբ զբաղվելու լուրջ հավակնություններ ցուցաբերող երիտասարդների թվի նկա¬տելի աճը, նման գիտաժողովների դերը նրանց գիտական հասունացման ճանապարհին: Նիստի վերջնամասում տեղի ունեցավ համագործակցության երկու նոր հուշագրերի կնքման արարողություն. Շիրակի հայագիտականը համագործակցության հուշագիր վավերացրեց ՌԴ հարավային դաշնային համալսարանի սոցիոլոգիայի և տարածաշրջանային հետազոտությունների ինստիտուտի հայագիտության կենտրոնի և Ղազախստանի գիտության կոմիտեի Ա. Մարգուլաևի անվան հնագիտության ինստիտուտի ներկայացուցիչների հետ: Ս. Հայրապետյան

Одним из неоспоримых достижений Ширакского центра арменоведческих исследований Национальной академии наук Армении являются международные конференции под названием «Историко-культурное наследие Ширака: современные вопросы арменологии», которые традиционно проводятся в Гюмри. 10-ая международная конференция, которая также стала юбилейным мероприятием, превзошла предыдущие огромной аудиторией, широким спектром обсуждаемых тематических вопросов и представительным составом участников. Юбилейной была во многих смыслах: во-первых была 10-ой, созвана на 25-летие центра и, что чрезвычайно символично, она была созвана в великолепно реконструированном культурном очаге, в полутемном зале которого она родилась в 1994 году, заявив, что катастрофа не погасила свет науки в Гюмри. Число участников 10-й международной конференции превысило 150, в том числе 20 из 9 зарубежных стран /Грузия, Казахстан, Украина, Турция, Нидерланды, Италия, Туркменистан, Франция, Греция, Германия/. Авторами большинства докладов выступили представители системы НАН РА, а также кафедр арменоведческих и социальных наук вузов. За три дня работы конференции было выслушано 21 докладов в филиале археологии и литографии, 47 по истории и демографии, 37 по этнологии, 18 по архитектуре и искусстве, 26 по филологии. На церемонии открытия трехдневной конференции также присутствовали общественно-политические деятели. С приветственной речью выступили губернатор Ширака Т. Петросян, мэр Гюмри С. Баласанян. В выступлении директора центра Армена Айрапетяна была подчеркнута важная роль Центра в изучении огромного культурного наследия Ширака за последнюю четверть века. На первом пленарном заседании выступили доктор филологических наук Д. Гаспарян, с докладом о гюмрийских днях Чаренца, российский арменовед Андрей Иванов об особенностях гюмрийского народного зодчества, а также были выслушаны примечательные научные доклады этнографа Г. Шагояна, хореографа Г. Гиносяна, московского профессора К. Баляна. Затем работа конференции продолжилась в пяти отделениях.

1. Археология, антропология, литография.
В докладах представлен достаточно широкий тематический спектр изучения археологического материала, начиная от животных останков поселений и захоронений Ширакской области, античной посуды из Тигранакерта Арцаха, памятников жертвенных колонн эпохи ранней бронзы Мец Сепасара, не содержащих останки гробниц раннего железного века, до основания колон древней Армении, типологии орнаментов керамики шенгавитской культуры Ширака, датировки Вардбагского могильника, «водного» кода вишапакаров (драконовых камней) Армянского нагорья, вопросов выявления связи поклонения оленю и солнцу в армянской и малоазиатской культурах. В атмосфере горячих дискуссий обсуждались доклады археологических исследований раскопок археологического памятника Азатана с трехслойной культурой, проведенных армяно-немецкой археологической экспедицией, и вновь открытых гробниц античного периода Ширака в 2008-2016 годах.

2. Историография, демография.
Филиал работал с большой нагрузкой: было выслушано и обсуждено более 50 докладов. Обсуждался ряд вопросов касаемых источниковедения, которые были связаны с изучением вновь обнаруженных архивных документов, освещающих некоторые реалии истории армяно-грузинских отношений, и данных османской переписи населения. Были также упоминания об освещении различных вопросов истории и демографии Армении. Ряд докладов был посвящен жизни армянских общин за рубежом, армянским общественным, политическим и экономическим деятелям. С вниманием были также выслушаны доклады, касающиеся истории политики и юриспруденции, в частности, последствий современной американской политики на Ближнем Востоке, места армянской цивилизации в циклическом движении мировой цивилизации и т.д.

3. Этнография
В богатом тематически-содержательном контексте были ценные отсылки на многие вопросы классической этнографии: особенности украшения женского национального костюма Ширака-Джавахка, ритуальная кукла Гарагез и театр теней, обрядовые обычаи Тярнндараджа и народные верования Ширака, городской быт и культура Александрополя19 века. Актуальные вопросы музеологии были представлены в докладах к.ист.н. Л. Геворкяна и кандидата культ. Л. Гущяна.

Архитектура и искусствоведение
В филиале поровну распределились доклады посвященные искусствоведению и архитектуре. Оживленные дискуссии развернулись вокруг вопросов связанных с проблемами искусствоведения. Они затрагивали вопросы как истории искусства, так и современной интерпретации.

5. Филология
Большая часть из 25 представленных научных докладов была связана с проблемами диалектологии: «Рассмотрение особенностей языкового мышления по записям речи ширакских сел», «Об устных заимствованиях из восточных языков в современной речи Гюмри», «Сдвиги в грамматическом строе гюмрийской речи диалекта Карно» и другие. Были интересные языковолингвистические постановки вопросов в докладах к.филол.н. М. Хачатряна, к.филол.н. А. Айрапетяна, к.филол.н. А. Мхитаряна и др. Некоторые доклады имели литературную направленность. Творческие параллели были проведены в докладе к.филол.н. А. Бекеряна «Байрон и Исаакян», в докладе Ш.Хачатряна «Об армянском переводе романа М. Ауэзова «Абай», рассматривающий вопросы художественного перевода, с интересом выслушан доклад к.ист.н. Л. Туманяна «Мистические произведения Преподобного Григора Хесваци». В Ширакском центре арменоведческих исследований к организации 10-й международной конференции, посвященной историко-культурному наследию Ширака, подошли с большой ответственностью. Были приложены все усилия, чтобы обеспечить лучшие технические условия для трехдневной работы участников. Центр полностью взял на себя организацию питания, проживания и развлечений участников. Конференция стала лучшим свидетельством того, что за последние годы мы добились заметного прогресса в изучении историко-культурного наследия нашего народа. Акцентированы вопросы надлежащего использования национального культурного наследия в воспитании нового поколения, необходимость изучения трансформаций национальных ценностей в национально-культурном пространстве, формы и особенности проявления культурного капитала, а также актуальные вопросы культурного диалога и взаимодействия.

2016թ. սեպտեմբերի 24-25-ին Գյումրիում գումարվեց «Շիրակի պատմամշակութային ժառանգությունը. հայագիտության արդի հիմնախնդիրներ» թեմայով միջազգային 9-րդ գիտաժողովը, որը կազմակերպել էր ՀՀ ԳԱԱ Շիրակի հայագիտական հետազոտությունների կենտրոնը: Գիտաժողովը նվիրված էր ՀՀ անկախության 25-ամյակին: Ավանդաբար շիրակագիտության վերջին շրջանի ձեռքբերումներն ու խնդիրներն արծարծող այս գիտաժողովը այս անգամ մասնակիցներին հնարավորություն էր ընձեռել անդրադառնալու նաեւ հայագիտության արդի հիմնախնդիրներին, քանի որ գիտաժողովի թեմատիկ շրջանակներում ներառված էին հայագիտության բոլոր ոլորտները: Գյումրիում ավանդաբար հրավիրվող այս գիտաժողովները ՀՀ ԳԱԱ նախագահության և ՀՀ ԿԳՆ գիտության պետական կոմիտեի աջակցությամբ վերջին շրջանում ձեռք են բերել միջազգային կարգավիճակ, նպատակ են հետապնդում հայտածել Հայաստանի հյուսիսի, մասնավորաբար պատմական Շիրակի հնագիտական, պատմագիտական, ազգաբանական ու բանագիտական ուսումնասիրության ժամանակակից մակար-դակը, բացահայտել տարաբնույթ հետազոտությունների իրականացման գործում առկա հիմնախնդիրները, առաջադրել ու քննարկել ուսումնասիրվող վիճահարույց իրողությունների նորովի գիտական մեկնաբանություններ և հնարավորության սահմաններում ուրվագծել հայագիտության ընդհանուր համատեքստում Շիրակի հարուստ ազգագրության, բանահյուսության, պատմության, արհեստների ու արվեստների ուսումնասիրության հետագա ընթացքն ու առաջնահերթությունները 21-րդ դարի առաջին քառորդին: Այս գիտաժողովին մասնակցում էին 104 գիտնականներ՝ ՀՀ գիտական, կրթական տարբեր ինստիտուտներից, կենտրոններից, բուհերից, ինչպես նաեւ Ռուսաստանից, Ուկրաինայից, Վրաստանից, Լիբանանից, Լեհաստանից, Գերմանիայից: Գիտաժողովի բացման հանդիսավոր արարողությանը մասնակցում էին հասարակական, քաղաքական գործիչներ, որոնցից ողջույնի խոսքով հանդես եկան Շիրակի հոգեւոր թեմի առաջնորդ Միքայել եպիսկոպոս Աջապահյանը, Շիրակի մարզպետ Հ.Սիմոնյանը, Գյումրու քաղաքապետ Ս.Բալասանյանը: ՀՀ ԳԱԱ ՇՀՀ կենտրոնի տնօրեն Ս.Հայրապետյանը խոսելով Շիրակի պատմամշակութային ծովածավալ ժառանգության տարբեր իրողությունների մասին, կարեւորեց այն փաստը, որ վերջին երկու տասնամյակը շիրակագիտությունը անխզելիորեն կապված է նաև Գյումրիում ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի Շիրակի հայագիտական հետազոտությունների կենտրոնի գործունեության հետ: Անդրանիկ լիագումար նիստում հանդես եկան ՀՀ ԳԱԱ պատմության ինստիտուտի տնօրեն, ԳԱԱ ակադեմիկոս, պ.գ.դ., պրոֆեսոր Ա.Մելքոնյանը, վաստակաշատ գրականագետ, բ.գ.դ. Դ.Գասպարյանը, Ադիգեյի պետ համալսարանի պրոֆեսոր պ.գ.դ. Ռ.Կանդորը, երաժշտագետ, արվ.թեկն. Հ.Հարությունյանը, ճարտարապետության դոկտոր, ՇՊՄԺ բոլոր գիտաժողովների մասնակից Մ.Հասրաթյանը, Բերդյանսկի /Ուկրաինա/ պետական համալսարանի դոցենտ, բ.գ.թ. Վ.Շկոլան: Գիտաժողովի աշխատանքները ծավալվեցին հինգ մասնաճյուղերում.

1. Հնագիտություն, մարդաբանություն, վիմագրություն
Թեմատիկ լայն շրջանակներ էր ընդգրկում հատկապես հնագիտական նյութը՝ Կուր-Արաքսյան խեցեղեն /Ա.Ազիզյան/, Շիրակի մարզի Սպանդարյան գյուղում հայտնաբերված մ.թ.ա. XI – IX դդ. վերաբերող գտածոներ /Ի.Ավագյան, Ա.Փիլիպոսյան/, Արցախի Տիգրանակերտի անտիկ խեցեղեն /Ա.Գաբրիելյան/, Մեծ Սեպասարի վաղ բրոնզի դարյան վանակատից նետասլաքներ /Լ.Եգանյան/, Երևանի հարավային ծայրամասի Աէրացիա թաղամասի և Նորագավիթ գյուղի միջև հայտնաբերված Օլդուվայան մշակույթ՝ յուրահատուկ քարե գործիքների համալիրով /Բ.Երիցյան/, (IX-X դդ. ջնարակած խեղեցեն կենտրոնների պատմաքննական արժևորում /Ա.Ժամկոչյան/, ըստ վաղ միջնադարյան աղբյուրների հայոց ամրությունների տիպաբանական դասակարգման փորձ /Հ.Խաչատրյան/, Ախուրյանի ավազանի ամրաշինական կառույցների մասին պատմագրական նյութի քննություն /Բ.Վարդանյան/: Հնագետների խմբի կողմից ներկայացվեց նաև Ազատանի հնագիտական հուշարձանը, որը գոյատևել է ուշ բրոնզի 3-րդ փուլից մինչև հելլենիստական ժամանակաշրջանը: Այն հնարավորություն է ընձեռում նույն տեղում դիտարկել մ.թ.ա. 13-րդից մինչև հելլենիստական ժամանակաշրջանի նյութական մշակույթի, ճարտարապետության, շինարվեստի, տնտեսական կյանքի, դամբարանների կառուցվածքի, թաղման ձևերի ու ծեսերի փոփոխություններն ու զարգացումը:Մարդաբանական նորագույն հետազոտությունների արդյունքները վերաբերում էին Շիրակում ուշ բրոնզի և վաղ երկաթի ժամանակաշրջանին, ինչպես նաև միջնադարյան Հայաստանի մշակույթին:Գիտնականները արծարծեցին աղբյուրագիտական նորահայտ մի շարք փաստեր. Օշականի միջնադարյան հուշարձանների, մասնավորապես Մեսրոպ արքեպիսկոպոս Սմբատյանցի անտիպ մի ձեռագրի մասին խոսեց Ս.Ադամյանը: Մրենի, Անիի, նաև Բջնիի իրավական բնույթի արձանագրությունները, ըստ Ա.Մանուչարյանի, հուշում են, որ 1251թ. բուն Հայաստանում, հավանական է Անի մայրաքաղաքում, հայոց և վրաց ամիրսպասալար Շահնշահ Ա Զաքարյանի գլխավորությամբ գումարվել է տեղական եկեղեցական ժողով, որտեղ հաստատել են Սսի Բ գումարման կանոնները և կարևորել պայքարը կաշառակերության, անարժան և տարիքային անհամապատասխանությամբ ձեռնադրությունների դեմ: Վերծանելով Հոռոմ գյուղում 1861թ. կառուցված եռանավ բազիլիկ եկեղեցու որմերից ԺԹ դարի երեք արձանագրությունները Ա.Հարությունյանը պնդում է, որ դրանք 1826-1828 թթ. ռուս-պարսկական և 1828-1829 թթ. ռուս-թուրքական պատերազմների հաղթական ավարտի քարեղեն վկայագրերն են, որոնք իրենց կերպի մեջ եզակի են տվյալ ժամանակաշրջանի համար:

2.Պատմագիտություն, ժողովրդագրություն
Գիտաժողովի աշխատանքների մեջ ներառված էին թեմաներ հայ ժողովրդի պատմության ամենատարբեր շրջանների վերաբերյալ՝ դրանք համալրելով նոր դրույթներով ու փաստերի նորովի մեկնաբանությամբ: Հիմնանյութն, անշուշտ պատմական Շիրակն էր ու հատկապես Ալեքսանդրապոլի գավառը: XIXդ. վերջերին ցարիզմը որոշակի քայլերի դիմեց Հայաստանյայց եկեղեցու իրավունքները սահմանափակելու համար: 1903թ. հունիսի 12-ին հաստատված օրենքով եկեղեցուն պատկանող անշարժ գույքն ու ավանդներն անցան պետական համապատասխան նախարարությունների տնօրինությանը: Օրենքն առաջ բերեց աշխարհասփյուռ հայության արդարացիընդվզումը: Երևանում, Ախալքալաքում, Գանձակում, Թիֆլիսում, Բաքվում և Անդրկովկասի հայաշատ այլ քաղաքներում տեղի ունեցան բազմահազարանոց ցույցեր: Տեղ-տեղ դրանք ուղեկցվեցին բնակչության և ոստիկանության միջև արյունալի ընդհարումներով: Դրան նպաստած Ս.Դ. Հնչակյան կուսակցության «Արագած» մասնաճյուղի 1903թ. գործունեությունը նորագույն արխիվային փաստաթղթերով լուսաբանվեց Ա.Հայրապետյանի հաղորդման մեջ: Ըստ Գ.Այվազյանի, Ալեքսանդրապոլի հասարակական միտքը 1850-1880-ական թթ. հայրենիքում մնալու, համախմբվելու, հայկական պետությունը հզորացնելու, ամուր լինելու, քաղաքակրթական բարձր արժեքներին հաղորդակցվելու, միմյանց խնայելու, խաղաղ գոյակցելու պատգամներ է թողնում իր ուսումնասիրողներին: 19-րդ դարի Շիրակին էին նվիրված նաեւ Հ.Մուրադյանի, Ա.Շահինյանի հաղորդումները: Խոսելով 1918-1921թթ. Ալեքսանդրապոլի գավառում թուրքական ժխտողական քաղաքականության դրսեւորումների մասին Կ.Ալեքսանյանը կարեւորեց այն, որ թեև միջազգային գիտական շրջանակներում ժխտողականությունն ընկալվում է որպես ցեղասպանության վերջնափուլ, երբ ազգի ոչնչացումից հետո արմատախիլ են արվում ազգի մշակույթը և պատմական հիշողությունը, Թուրքիայում այն դրսևորվել է ցեղասպանության իրականացման հետ միաժամանակ: Նույն ժամանակաշրջանին էր վերաբերում Գ.Մախմուրյանի հաղորդումը՝ ԱՄՆ բարեգործական կոմիտեների ծավալած գործունեության մասին նորահայտ արխվային փաստաթղթերի հիման վրա: Անդրադարձներ եղան նաեւ Հայոց պատմության, ժողովրդագրության տարբեր խնդիրների լուսաբանմանը. Ա.Ակոպովն իր զեկուցումը նվիրելով Հայոց Բագրատունյաց թագավորության անկման պատճաներին, եզրահանգել է, որ Վասիլ II-ի շուրջ հիսունամյա հետևողական և հեռատես քաղաքականության հետևանքով կայսրությունն առանց լուրջ ջանքեր գործադրելու ոչ միայն կարողացավ տիրանալ Դավիթ Կյուրապաղատի:

3.Ազգաբանություն
Այս մասնաճյուղում աշխատանքներ ծավալեցին ազգագրագետները, բանագետները, թանգարանագետները: Հարուստ թեմատիկ-բովանդակային համատեքստում անդրադարձ եղավ Շիրակում և Վանանդում օձի և օձամանուկի պաշտամունքի դրսեւորումներին /Ս. Եւ Լ.Պետրոսյաններ/, հայ ժողովրդական հավատալիքներում և սնահավատական զրույցներում թպղայի դրսեւորումներին /Հ.Գալստյան/, Կարսի բանահյուսական ժառանգությանը /Է. եւ Մ. Խեմչյաններ/, 1926 թ. Լենինականի և 1988 թ. Սպիտակի երկրաշարժերի համեմատական վերլուծությանը/Թ.Աղանյան/, 20-րդ դարի 80-ական թվականների Շիրակի երաժշտական կենցաղին /Հ.Պիկիչյան/, Գյումրի քաղաքի օրինակով՝ կրեատիվ քաղաքի էթնոհոգեբանական ասպեկտներին /Կ.Սահակյան, Ռ.Հովհաննիսյան/, Գյումրու Սբ Յոթ Վերք և Սբ Նշան եկեղեցիների արտաքին և ներքին հարդարանքին /Ք.Ավետիսյան/, Ալեքսանդրապոլում երեխաների սոցիալականացման ձևերին ու եղանակներին /Կ.Բազեյան/, Դվինի կրթամշակութային կենտրոնի արժեւորմանը /Ն.Հակոբյան/, XIX դ. Շիրակում գերմանացի ճանապարհորդների բնագիտական և մշակութաբանական ուսումնասիրություններին /Հ.Մելիք-Ադամյան/, Հայաստան ներգաղթած սիրիահայերի ազգագրական տեսանկյունին /Ա.Ստեփանյան/: Ա.Գյուլբուդաղյանը խոսեց հանրակրթական դպրոցում հայ ազգագրության, ազգային մշակույթի դասավանդման մեթոդամանկավարժական հարցերի մասին: Հետաքրքիր տեսակետներով գիտաժողովին ներկայացան թանգարանագետները. Ա.Ասոյանը՝ Հուշային թանգարանների առանձնահատկություններ, Մ.Հարոյանը՝ Ս. Մերկուրովի տուն – թանգարանի Կ.Նիգարյանի հեղինակային ցուցադրության սեմիոտիկ վերլուծություն, Լ.Գեւորգյանը՝ Ազգագրության բացօթյա թանգարանների ձևավորման սոցիալ–տնտեսական պատճառները, Ա.Գրիգորյանը՝ Շիրակի և Լոռու մարզի թանգարաններին` որպես կրթության ակտիվ տարածքներ, Ա.Նազարյանը՝ Գյումրու թանգարան­ներն առցանց հարթակում հաղորդումներով:

4.Ճարտարապետություն եւ արվեստաբանություն
Արվեստաբանները հիմնականում անդրադարձան Գյումրու ճարտարապետության ու կերպարվեստի արդի խնդիրներին, այդ թվում՝ Գյումրու գերեզմանատների հուշարձանների տիպաբանական և գեղարվեստական առանձնահատկություններին /Ա.Գրիգոր­յան/, Խաչատակի աստիճանաձև հորինվածքների խորհրդաբանական ստուգաբանությանը /Ա.Գրիգորյան/, Նախիջևանի Ցղնայի Սբ Աստվածածին եկեղեցու արտաքին հարդարանքին /Լ.Կարապետյան/, 1960–ականների Շիրակի գեղանկարչական դպրոցին, Գյումրու հետերկրաշարժյան մշակութային խնդիրներին /Ա.Մարգարյան/, զարգացած միջնադարի հայկական պաշտամունքային ճարտարապետության մեջ Եղեգնամոր (Չանգլի) տաճարի դերին /Դ.Նահատակյան/, անկախության տարիներին Հայաստանում ուսումնա­կան շենքերի ճարտարապետության զարգացումներին /Դ.Քերթմենջյան/:

5.Բանասիրություն
Գիտաժողովի ամենաստվարածավալ մասնաճյուղը բանասիրությունն էր, որտեղ քննարկվեցին լեզվաբանական եւ գրականագիտական բազմաթիվ թեմաներ՝ վերլուծական, համեմատական, գրախոսական, հրապարակախոսական ուղղվածությամբ: Հանդես եկան ինչպես անվանի գիտնականներ, այնպես էլ երիտաարդ հետազոտողներ, որոնց աշխատանքները մեծ հետաքրքրություն ու քննարկումներ առաջ բերեցին: Գիտաժողովի շրջանակներում տեղի ունեցավ նաև հանդիպում Բեյրութի Հայկազեան համալսարանի նախագահ՝ դոկտոր Ա. Հայդոստյանի և «Հայկազեան հայագիտական հանդէսի» խմբագիր՝ դոկտոր Ա.Դագեսյանի հետ, որոնք արդեն տարիներ շարունակ ակտիվ համագործակցում են ԳԱԱ Շիրակի ՀՀ կենտրոնի հետ: Հայկազեանի 36-րդ հատորի շնորհանդեսը, որ կազմակերպել էին կենտրոնի գիտաշխատողները, և որին տեղի գիտնականների հետ մեծ ոգևորությամբ մասնակցեցին նաև դրսեկ հյուրերը, ցուցադրեց երկու հայագիտական կենտրոնների միջև ստեղծագործական ու գիտական լուրջ կապերի գոյությունը և դրանք շարունակելու կարևորության գիտակցումը: Գիտաժողովն ուներ նաև մշակութային միջոցառումների մեծ ծրագիր, նրա կազմակերպիչները գիտաժողովի մեծաքանակ հյուրերին հնարավորություն ընձեռեցին մասնակցելու «Գյումրու օրվա» միջոցառումներին՝ կենտրոնի ազգագրագետների կողմից ավանդաբար կազմակերպվող «Հացի տոնին», ազգային կերակրատեսակների պատրաստմանը և համտեսմանը, ազգագրական մի շարք այլ բովանդակալից միջոցառումներին, ինչը անմոռանալի տպավորություն թողեց գիտաժողովի մասնակիցների, հատկապես դրսեկների վրա:

ՀՀ ԳԱԱ Շիրակի հայագիտական հետազոտությունների կենտրոնը նախորդ համանման գիտաժողովից երեք տարի անց` 2010թ. հոկտեմբերի 22-24-ին, հրավիրեց ՙՇիրակի պատմամշակութային ժառանգությունը՚` թվով ութերորդ գիտական նստաշրջանը: Պարբերաբար անցկացվող հեղինակավոր այս գիտաժողովը ակնառու երևույթ է ոչ միայն Գյումրու, այլև հանրապետության գիտական և մշակութային կյանքում: Քաղաքի գիտական մտքիննոր թափ հաղորդելով` այն աստիճանաբար ավելի է ընդլայնում իր թեմատիկ և ներկայացուցչական շրջանակները: Այսպես. եթե նախորդ յոթ գիտաժողովները հանրապետական մասշտաբների մեջ էին տեղավորվում, ապա վերջինը` ութերորդը, հատկորոշվում էր այլ երկրների (Իտալիա, Ֆրանսիա, Գերմա­նիա, Ճապոնիա, ԱՄՆ, ՌԴ, Վրաստան) հայ­տի հայագետների գործուն մասնակցությամբ, որոնքիրենց արդյունավետ մասնակցությամբ, իրոք, միջազգային հարթության վրա դրեցին պատմական Շիրակ գավառի պատմամշակութային ժառանգության գիտաքննական արժեքավորումը: Երեք օր շարունակ Գյումրու ՙՊրոգրես՚ համալսարանի լսարաններում շիրակագիտությանն առնչվող իրենց արդիական ու հետաքրքիր գիտական հաղորդումներով, դրանց շուրջ բուռնու երբեմն էլ կրքոտ բանավեճերով, քաղաքի մտավորականների և ուսանող երիտասարդության հետ բովանդակալից հանդիպումներով հանդես եկան բազմաթիվ նշանավոր հայագետներ` հանրապետության մի շարք հեղինակավոր գիտական կենտրոններից: Ինչպես իր ողջույնի խոսքում նշեց ՇՀՀ կենտրոնի տնօրեն, բանասիրական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Ս. Հայրապետյանը, նրանցից շատերը մեկ անգամ չէ, որ հանդես են եկել գիտական այս ֆորումում, և նրանց նոր ելույթներն սպասված են այստեղ: Միևնույն ժամանակ գիտաժողովը նշանավորվեց նորանոր հայագետների ակտիվ մասնակցությամբ ու ձեռքբերումներով: Գիտաժողովի մասնակիցներին ջերմորեն ողջունեցին և արդյունավետ աշխատանք մաղթեցին նաև ՀՀ ԳԱԱ Հայագիտության և հումանիտար գիտությունների բաժանմունքի ակադեմիկոս քարտուղար, գիտաժողովի կազմկոմիտեի նախագահ ակադեմիկոս Վլ. Բարխուդարյանը, Շիրակի փոխմարզպետ Ս.Պետրոսյանը, Հայ Առաքելական եկեղեցու Շիրակի հոգևորթեմից՝ Նարեկ եպս. Շաքարյանը: Գիտաժողովի առաջին լիագումար նիստը նվիրվեց Անիի եկեղեցական համալիրի զարդերից մեկի` Բագնայրի վանքի հազարամյա հոբելյանին: Վանական այս համբավավոր համալիրի մասին ծավալուն ու համակողմանի հաղորդումով հանդես եկավ Կ. Մաթևոսյանը (Մաշտոցյան Մատենադարան)` կարևորելով նախ՝ կառույցի ճարտարապետական բարձր արժեքը և ապա` այստեղ ծավալված գիտական գրչական գործունեության պատմական նշանակությունը: Հետաքրքիր ու բովանդակալից հաղորդումներով լիագումար նիստում հանդես եկան նաև բանասիրության դոկտորներ Ա. Իսահակյանը, Դ.Գասպարյանը, Ն.եպս. Շաքարյանը, դոցենտ Կ.Սահակյանը: Այնուհետև աշխատանքները ծավալվեցին մասնաճյուղերում:

Ա մասնաճյուղում ընդգրկված էին հնագիտության, մարդաբանության, վիմագրության և պատմագիտության ոլորտները: Ցուցադրվող նյութերի առատությամբ ներկայացվեցին Շիրակի Մեծ Սեպասարի վաղ բրոնզիդարյան օջախների պատվանդաններին (Լ. Եգանյան, ՇՀՀԿ), Շիրակի հնագիտական հուշարձաններից հայտնաբերված գտածոներին (Հ.Աղեկյան, ՇԵԹ), Խաչի Ձորի վիմագրերին (Ա.Մանուչարյան, ԳԱԱ ՀԱԻ), հնդեվրոպական միգրացիաներին (Ա.Խուդավերդյան, ԳԱԱ ՀԱԻ), Էրիախի երկրի տնտեսությանը (Ի.Ավագյան, ԿԱԹ) նվիրված հաղորդումները: Շիրակի հնագույն շրջանի և XX դարասկզբի պատմագիտական թեմաների շրջանակում ներառված էին հնագույն աստվածությունների անունների (Ս.Պետրոսյան, ԳԱԱ ՇՀՀԿ), Օրոնտես-Երվանդի հակամակեդոնական գործունեության խորենացիական տվյալների (Լ.Պետրոսյան, ԳԱԱ ՇՀՀԿ),միջնադարում Տայքի և Անիի Բագրատունիների փոխհարաբերությունների (Ա.Ակոպով,ԳԱԱ ՇՀՀԿ), Ալեքսանդրապոլի գավառում վերաբնակված ռուսների (Ա.Հայրապետյան, ԳԱԱ ՇՀՀԿ), ՙԱրարատ՚ ամսագրում 1860-1880-ական թթ. Ալեքսանդրապոլի կրթական-հասարակական կյանքի լուսաբանման (Գ.Այվազյան, ԳԱԱ ՇՀՀԿ),1921թ. հունվար-ապրիլ ամիսներին Ալեքսանդրապոլում ժամանակավոր իշխանության մարմինների գործունեությանը (Կ.Ալեքսանյան, ՇՀՀԿ), Գ.Գյուրջիևի հայկական ինքնությանը (Ա.Մելիք-Սարգսյան, ՊՄՊ ՇԾ) նվիրված մի շարք նորահայտ փաստերի ու վարկածների քննական ուսումնասիրությունը: Դրանցից շատերի շուրջ ծավալվեցին բուռնքննարկումներ ու բանավեճեր: Ակնհայտ էր այդ հետազոտությունների շարունակականության և հետագա խորացման միտվածությունը: Գիտաժողովի Բ մասնաճյուղի թեմատիկ շրջանակներում ներառված էին ճարտարապետությանն ու արվեստաբանությանն առնչվող հաղորդումները: Գիտաժողովի մասնակիցները մեծ հետաքրքրություն ցուցաբերեցին երկու ճապոնացի գիտնականների` Ս.Սասանոյի և Յ. Ֆուջիտայի հաղորդումների նկատմամբ: Առաջինը նվիրված էր Արագածի Սբ Երրորդություն եկեղեցու ճարտարապետական ծագումնաբանությանը, մասնավորապես, եկեղեցու կառուցվածքի, նրա գմբեթի ճարտարապետական առանձնահատկություններին: Երկրորդում խոսվում էր Պեմզաշենի եկեղեցական համալիրի խաչաձև եկեղեցու գմբեթի կառուցվածքի շինարարական առանձնահատկությունների մասին: Հին Հայաստանի տաճարների կառուցվածքի, Մարմաշենի վանքի կաթողիկե եկեղեցու դեկորատիվ հարդարանքների մասին խոսեցին Հ. Հակոբյանը (ԵՊՀ) և Մ.Հասրաթյանը (ԳԱԱ ԱԻ): Վ.Մուտարելիի (Ֆրանսիա) հաղորդումը նվիրված էր Հայաստանում իրականացվող ճարտարապետական վերականգնումների խնդիրներին` Բենիամինի հնավայրի օրինակով: Ա.Ահարոնյանի ՙԴեպի Անի՚ ուղեգրությանն էր նվիրված Գ.Խաչիկյանի հաղորդումը, որտեղ տրված էր Բագրատունյաց մայրաքաղաքի ճարտարապետության արժևորումը` ուղեգրության հեղինակի կողմից: Մասնաճյուղում ներկայացված աշխատանքների մեջիր թեմայով ու բովանդակությամբ առանձնահատուկ էր Ա.Հայկազունի (ԵՃՊԹ) ՙՆոյյան տապանի կառուցվածքային հորինվածքը և աշխարհի քառակողմ ու եռաբաժան համակարգը՚ հաղորդումը: Կրոնական, առասպելաբանական, ազգաբանական հիմնադրույթների բաղդատական վերլուծության միջոցով հեղինակը առաջ քաշեց Նոյյան տապանի կառուցվածքին վերաբերող մի վարկած, որի հիմքում հայկական հնագույն պաշտամունքային կառույցների հավանական նմանությունն է տապանի եռաստիճան հորինվածքին: Բանախոսն իր դրույթները զուգակշռեց բազմաթիվ պատմամշակութային երևույթներիհետ, այդ թվում նաև` Հայկական լեռնաշխարհի հասարակական կյանքի և պետական վաղ գոյաձևերի եռադաս համակարգի հետ: Գիտաժողովի մասնակիցներին հաճելիորեն զարմացրեց և մեծ բավականություն պատճառեց Նոյին և Արարատ լեռանն առնչվող պատմամշակութային խնդիրների ինքնօրինակ քննությանը նվիրված մեկ այլ ելույթ ևս, որը ներկայացվեց գիտաժողովի եզրափակիչ լիագումար նիստում իտալացի հայագետ Ա.Վարդանյանի կողմից: ՙՆոյյան տապանի, մնացածների և հայերի հետքերիորոնում՚ թեմայով զեկուցմամբ ներկայացվեցին հեղինակի շուրջ 20 տարիների հետազոտությունների արդյունքները` կատարված Արարատ լեռան վրա: Վեր հանվեցին Նոյյան տապանի և հայերի խնդրահարույց փոխառնչությունների մի շարք ուշագրավ հարցեր:

Բ մասնաճյուղում ներկայացված չորս երաժշտագիտական հաղորդումներում քննության առարկան Շիրակի աշուղական արվեստի խնդիրներն էին: Կենտրոնի գիտական քարտուղար Հ. Հարությունյանի հաղորդումը նվիրված էր երաժշտագետ-ֆոլկլորագետ, ՇՀՀ կենտրոնի ավագ գիտաշխատող, անժամանակ կյանքից հեռացած Հասմիկ Ափինյանի ՙՍիրո երգիչը. Աշուղ Իգիթ՚ գրքին, որը հրատարակության է պատրաստել ՇՀՀ կենտրոնը: Գրքի առաջին բաժինն ամբողջությամբ նվիրված է աշուղի կյանքի ու ստեղծագործական գործունեության կարևոր փուլերին, երկրորդն ամփոփում է աշուղի անտիպ երգերի 55 նմուշները: Բանախոսը փորձեց ներկայացնել հեղինակի մանրախույզ աշխատանքի արդյունքները, որոնք հիմնականում վերաբերում են աշուղի մեղեդիակերտման առանձնահատկություններին և որոնց բացահայտման շնորհիվ ստեղծվել է գրքի տեսական վերլուծական բաժինը: Ընդգծվեց այն, որ երաժշտագիտական խորը վերլուծությունը, որը Հ.Ափինյանի տաիներ ի վեր հետևողականորեն շարունակվող նվիրյալ աշխատանքի արդյունքն է, արժանի է բարձր գնահատականի: Այսօր նրա սկսած գործը Կենտրոնում շարունակվում է: Ալեքսանդրապոլի աշուղական դպրոցի փայլուն ներկայացուցիչ աշուղ Ջիվանու ազգայինհայրենասիրական երգերի վանկաչափական կառույցներին էր նվիրված Ա.Բաղդասարյանի /ԳԱԱ ԱԻ/ հաղորդումը: Յուրովի համակարգված ու մշակված ներկայացվեցին կցորդ բացականչությունների և բառերի ոտքատեսակներն ու արժևորվեց դրանց տեսակարար կշիռը Ջիվանու հայրենասիրական երգերում: Մեծ հետաքրքրություն առաջացրեց Զ.Թագակչյանի /ԳԱԱ ԱԻ/ հաղորդումը, որը նվիրված էր 1927թ. երաժշտագետ Ք.Քուշնարյանի՝ ֆոնոգրաֆով՚ ձայնագրած աշուղ Շերամի հեղինակային կատարումներին: Ներկայացվեց շուրջ 11 երգ, և արվեց դրանց նոտագրված վերծանությունների վերլուծական քննություն: Անտարակույս, աշուղ Շերամի կատարումները՝ որպես հայտնություններ, նորու համարժեք գնահատականների կարոտ են, բնականաբար դրանք այս ֆորումում բուռն քննարկման արժանացան: Բացի աշուղական երգերից, մասնաճյուղում ներկայացվեց նաև հաղորդում Ն.Տիգրանյանի այն մուղամների մասին, որոնք կոմպոզիտորը մշակել է եվրոպական կամերային տարբեր անսամբլների համար /Հ.Հարությունյան, Ե.Վարոսյան, ԳԱԱ ՇՀՀԿ/: Արևելյան պրոֆեսիոնալ դասական երաժշտության այս արժեքավոր նմուշների ձեռագիր պարտիտուրների հորինվածքային և ֆակտուրային լուծումները թույլ են տալիս դրանք դասել հայ կամերային գործիքային երաժշտության կարևոր ձեռքբերումների թվին: անախոսները նաև նշեցին, որ ԲԳԱԱ ՇՀՀ կենտրոնը ձեռնամուխ է եղել դրանց հրատարակման գործին: ՇՊՄԺ գիտաժողովներում ավանդաբար անդրադառնում են նաև անհատ արվեստագետների ստեղծագործությանն ու գործունեությանը: Այսպես. Լ.Աթանեսյանի /ԳԱԱ ՇՀՀԿ/ հաղորդման մեջ ամփոփված էին գյումրեցի գեղանկարիչ Վազգեն Ստեփանյանի ավելի քան 20 տարիների ստեղծագործական կենսագրությունը, նրա հետաքրքրությունների շրջանակը, սիրված թեմաները` ժանրային սյուժեների, քաղաքային ու գյուղական տեսարանների, բնանկարների վերլուծությամբ: Ա.Մարգարյանը /ԵԳՊԱ ԳՄ/ անդրադարձավ գյումրեցի հայտնի քանդակագործ Զավեն Կոշտոյանի կյանքին ու ստեղծագործության բնութագրին: Նշվեց, որ հեղինակի բազմաժանր ստեղծագործության մեջ, այդուհանդերձ, գլխավոր հերոսը հին ունոր գյումրեցին է` իր անկրկնելի կերտվածքով: Առավել ընդհանրացված էր Ա.Գևորգյա­նի /ԵԳՊԻ ԳՄ/ ելույթը` նվիրված Գյումրու կերպարվեստի արդի դրսևորումներին: Բանախոսը հիմնականում անդրադարձավ հետաղետյան Գյումրիում այլընտրանքային արվեստների միջոցների համատեղելիության հիմնախնդիրներին:Թատերագետ Լ.Մութաֆյանը /ԵԿԹՊԻ/ իր հաղորդումը նվիրել էր Գյումրու դրամատիկական թատրոնում Շեքսպիրյան ներկայացումների արժեքավորմանը` ընդգծելով, որ դրանք գոյավորեցին խորհրդահայ թատրոնում շեքսպիրյան բեմադրությունների նոր միտումներ և արտահայտչաձևեր, ռեժիսորական դերասանական մեկնաբանությունների ինքնատիպ հնարավորություններ:

Գ մասնաճյուղում ընդգրկված էին ազգաբանության, բանագիտության և բանասիրության վերաբերյալ արժեքավոր հաղորդումներ: Աշխատանքները հագեցած էին բազմաբնույթ թեմաների արծարծմամբ, որոնք մեծ հետաքրքրություն առաջացրին թե՜ գիտաժողովի մասնակիցների, թե՜ Գյումրու հասարակայնության շրջանում: ՙԼոսանջելեսյան ՙՀամայնապատկեր՚-ը և Գյումրին՚ հաղորդումով հանդես եկավ գյումրեցի, այժմ ԱՄՆ-ում հրատարակվող ՙՀամայնապատկեր՚ մշակութային հանդեսի գլխավոր խմբագիր Ս.Գյոդակյանը, որը խոսեց հայրենիք-սփյուռք կապերի ամրապնդման գործում հանդեսի նշանակալի դերի ու ձեռքբերումների մասին: Շոշափվեցին բազմաթիվ հարցեր նաև Գյումրու մտավորականների և հանդեսի միջև տարիների ընթացքում ամրապնդված ստեղծագործական կապերի մասին: ՀՀ ԳԱԱ ՇՀՀ կենտրոնի տնօրեն, բանասիրական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Ս.Հայրապետյանն անդրադարձավ Գյումրու արդի խոսվածքին, որը ձևավորվել է 19-րդ դարի առաջին կեսին արևմտահայերի հոծ զանգվածների դեպի Արևելյան Շիրակ ներգաղթի շնորհիվ: Վերջին տարիներին իրականացված ժողովրդական, բարբառագիտական, բանագիտական լուրջու մանրաքնին ուսումնասիրությունների հիման վրա ներկայացվեցին Գյումրու խոսվածքի հնչյունական, բառակազմական և քերականական իրողությունների ընդհանուր պատկերը, զարգացման առանձնահատուկ գծերը, արդի վիճակը: Հաղորդումը, որով քննության էր առնում արդի հայ բար­բառագիտության քիչ ուսումնասիրված իրողություններից մեկը, առանձնակի ուշադրության արժանացավ և բազմաբնույթ հարցադրումներ առաջ բերեց գիտաժողովի մասնակիցների ու ներկաների շրջանում: Ինչպես նախորդ, այնպես էլ այս գիտաժողովում մեծաթիվ էին Շիրակի ազգագրությանն ու բանահյուսությանը նվիրված հաղորդումները: Է.Խեմչյանը ԳԱԱ ՀԱԻ/ խոսեց Գյումրու բանահյուսական ավանդույթի մեջ Պոլոզ Մուկուչի կերպարին առնչվող արխիվային նյութերից, որոնք հավաքված են Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտում: Ժողովրդական բժշկության ավանդական եղանակներին էին նվիրված Կ.Բազեյանի /ԳԱԱ ՇՀՀԿ/, Ե.Զաքարյանի /ԳԱԱ ՀԱԻ/ հաղորդումները: Գյումրիում գրառված նյութերի հիման վրա Կ.Սահակյանի ու Ռ.Հովհաննիսյանի /ԳԱԱ ՇՀՀԿ/ հաղորդման մեջ ներկայացվեց Սբ Սարգիսը ժողովրդական պատկերացումներում: Ժ.Խաչատրյանը /ԳԱԱ ՀԱԻ/ անդրադարձավ Գյումրիում Անդաստան անելու եկեղեցական ծեսին, նաև ժողովրդական տոնախմբության տեղային առանձնահատկություններին: Հ.Ասատրյանի /ԳԱԱ ՀԱԻ/ հաղորդման նյութը վերաբերում էր գյումրեցի երեխաների կենցաղում մանկական խաղերի անունների բանաձևային նշանակությանը: Բուռն բանավեճի առիթ հանդիսացան Ն.Մարգարյանի /ԳԱԱ ՀԱԻ/ Գյումրու հանրային տարածքներում կանգնեցվող հուշաղբյուրների հարցի շուրջ կատարված դիտարկումներն ու մեկնաբանությունները: Գյումրու ավանդական ուտեստն այս անգամ ներկայացված էր ՙՏարի հացի՚ արարողության /Ն.Շամամյան, ԳԱԱ ՀԱԻ/ և 20-րդ դարի վերջիու 21-րդ դարի սկզբի Ամանորի ծիսակարգի շրջանակներում /Օ.Հարոյան, ԳԱԱ ՇՀՀԿ/: Լսվեցին հաղորդումներ՝ նվիրված արդի Գյումրու կրոնական համայնքներում կնոջ դերի, ինչպես նաև դրանց նկատմամբ շրջապատի պատկերացումների, վերաբերմունքի ու գնահատականի վերաբերյալ դաշտային հետազոտական աշխատանքների արդյունքենրի մասին /Ս.Պողոսյան, Ա.Ստեփանյան, ՀԱԻ: Գիտաժողովում արդի շեշտադրումներով ումոտեցումներով էր ներկայացված գրական կյանքը: Դ.Գասպարյանի ՙԿարսից դեպի հավերժություն՚ սուր շեշտադրումներով ելույթը առաջին լիագումար նիստում նվիրված էր Եղ. Չարենցի նորահայտ անտիպ ժառանգությանը: Ավ. Իսահակյանը խոսեց Իսահակյան տոհմի շիրակյան ակունքների մասին: Լենինականյան որբանոցների կյանքի գեղարվեստական վելուծությանն էր նվիրված Մկրտիչ Արմենի ՙՍկաուտ 89՚ վիպակի վերաբերյալ Գ.Խաչատրյանի /ԳՊՄԻ/ հաղորդումը: Հայաստանի գրողների միության Գյումրու բաժանմունքի նախագահ Ա.Կարապետյանը ներկայացրեց գրող Պատվական Ղուկասյանի դիմանկարը, ստեղծագործական ժառանգությունը: Միջմշակութային արդիական հարցեր արծարծվեցին Ա.Սարգսյանի /Գյումրու ՔՈՒԿ/, Ա. Սահակյանի /ԳՊՄԻ/, Ա. Տեր-Մինասյանի /ԲՀՏ/ հաղորդումներում: Բովանդակալից ու հրապուրիչ էր գիտաժողովին ուղեկցող մշակութային միջոցառումների շարքը` Հառիճավանք, Գյումրուօր, Շիրակի ազգագրական երգ ու նվագ և այլն: Բոլոր մասնաճյուղերի աշխատանքներն ամփոփվեցին և՜ աշխատանքային օրակարգի վերջում, և՜ գիտաժողովի եզրափակիչ լիագումար նիստում: Այստեղ ամփոփիչ ելույթներով հանդես եկան մասնաճյուղերի նախագահներ` Մ.Հասրաթյանը, Ս.Պետրոսյանը և Ս.Պողոսյանը: Նրանք հանգամանորեն անդրադարձան գրեթե բոլոր ելույթներին, տրվեցին դրանց գիտական բնութագրություններն ու գնահատականները: Այդպիսով, ամփոփվեց հայագիտությանը նվիրված ևս մեկ ֆորում, որը շարունակեց կենտրոնի կողմից տարիներ առաջ կյանքի կոչված հայագիտական հետազոտությունների այս ոլորտի լավագույն ավանդույթները: Իր եզրափակիչ ելույթում ՇՀՀ կենտրոնիտնօրեն Ս.Հայրապետյանը խոսեց ՇՊՄԺ միջազգային 8-րդ գիտաժողովի կայացման, նրա առաջադիր խնդիրների և նպատակների իրականացման, ինչպես նաև շիրակագիտության մեջ նրանով ըստ էության նոր հանգրվանի հասնելու մասին: Գիտական այդ մեծամասշտաբ միջոցառումը գնահատվեց ժամանակակից հայագիտության զարգացման համատեքստում, ինչիշնորհիվ ուրվագծվեցին Շիրակի հայագիտական ուսումնասիրության ուղենիշերը և առաջնահերթությունները 21-րդ դարի առաջին քառորդին:

19 հոկտեմբերի, 2007թ. Բացվեց երկու-երեք տարին մեկ Գյումրիում ավանդաբար գումարվող հանրապետական արդեն յոթերորդ գիտաժողովը՝ նվիրված Շիրակի պատմամշակութային ժառանգությանը: Մասնակիցներին ջերմորեն ողջունեցին և արգասաբեր աշխատանք մաղթեցին գիտաժողովի կազմկոմիտեի համանախագահներ՝ Շիրակի մարզպետ Լ. Նանյանը, ԳԱԱ Հումանիտար և հասարակական գիտությունների բաժանմունքի ակադեմիկոս քարտուղար Վ. Բարխուդարյանը, գիտաժողովի պաշտոնական կազմակերպիչ հանդիսացող ԳԱԱ Շիրակի հայագիտական կենտրոնի տնօրեն, պրոֆեսոր Ս.Հայրապետյանը: Վերջինս իր խոսքում նաև առանձնակի կարևորեց այն էական աջակցությունը, որ նման խոշորամասշտաբ գիտամշակութային միջոցառման նախապատրաստման հարցում կենտրոնին ցուցաբերեցին «Բարգավաճ Հայաստան» կուսակցությունը՝ ի դեմս նրա նախագահ Գ. Ծառուկյանի և ՀՀ ԱԺ-ում այդ կուսակցության ֆրակցիայի քարտուղար Ա.Սաֆարյանի, ինչպես նաև Գյումրուց ՀՀ ԱԺ պատգամավոր Մ.Գրիգորյանը: Այնուհետև անդրանիկ լիագումար նիստում լսվեցին ուշագրավ գիտական հաղորդումներ՝ Երևանի պետական համալսարանի հայ գրականության ամբիոնի վարիչ, բանասիրական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Ս. Մուրադյանի ՙՀովհաննես Շիրազը և Գյումրին՚, ԳԱԱ արվեստի ինստիտուտի առաջատար գիտաշխատող, արվեստագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր Լ. Երնջակյանի ՙԱլեքսանդրապոլի երաժշտական ավանդույթները Մերձավոր Արևելքի մշակութային փոխազդեցությունների համատեքստում՚, ՇՀՀ կենտրոնի գիտաշխատող Հ. Խաչատրյանի «Շիրակի հնագիտական ուսումնասիրությունը երեկ և այսօր» և Երևանի թատրոնի և կինոյի պետական ինստիտուտի դասախոս, թատերագետ, արվեստի վաստակավոր գործիչ Լ.Մութաֆյանի ՙԹատերական կյանքի ձևավորումը Ալեքսանդրապոլ-Գյումրիում՚ զեկուցումները: Ապա նույն երեկոյան և հաջորդ երկու օրերին գիտաժողովը շարունակեց աշխատանքները երեք մասնաճյուղերում՝

Ա մասնաճյուղի աշխատանքն սկսվեց ՇՀՀ կենտրոնի գիտաշխատող, պատմական գիտությունների դոկտոր Ս. Պետրոսյանի ՙԳյումրու ուրարտական գոտու բեկորի մեհենագրերը՚ հաղորդումով: Հայաստանի պատմության ազգային թանգարանում պահվող Գյումրու հնագիտական ֆոնդերի մի խմբի մեջ հայտնաբերված ուրարտական գոտու բեկորի արծվառյուծի մեհենագրերի ընթերցումը հնարավորություն է ընձեռել բացահայտելու արծվառյուծի Սինամահավ(ք) անունը, որը նա կրել է Արուսյակ մոլորակի կենդանական դրսևորումը լինելու պատճառով: Վանի թագավորության ժամանակաշրջանում պատմական Շիրակին վերաբերող հատուկ անուններին էր նվիրված Պատմության և մշակույթի հուշարձանների պետական գործակալության աշխատակից Վ. Ծատուրյանի ելույթը: ՇՀՀ կենտրոնի գիտաշխատող Լ.Պետրոսյանի հաղորդման թեման էր ՙԵրվանդավանի ճակատամարտը և դրա հետևանքները՚: Խոսվեց այն մասին, որ հիշյալ ճակատամարտում կրած պարտությունը հանգեցրեց ոչ միայն Երվանդ Վերջինի սպանությանը, այլև Երվանդունի արքայատոհմի գահակալման ընդհատմանը և նրա փոխարինմանը մի նոր, առավել հզոր Արտաշիսյան արքայատոհմով: Հայաստանի վաղքրիստոնեական կոթողների աշխարհագրության ու պատմական նշանակության մասին խոսեց Երևանի պետական համալսարանի դասախոս Լ.Միքայելյանը: Գյումրու մանկավարժական ինստիտուտի դասախոս Վ. Աբրահամյանը խոսեց Գագիկ Ա Բագրատունու և նրա հաջորդների օրոք Անիի թագավորության տարածքների ու սահմանների մասին: ԳԱԱ ՇՀՀ կենտրոնի ավագ գիտաշխատող Ա. Հայրապետյանի հաղորդումը նվիրված էր XVI-XVIIIդդ. Արևելյան Շիրակի վարչաքաղաքական իրավիճակին:դումը նվիրված էր 1915-18թթ. Ալեքսանդրապոլի հասարակական կազմակերպությունների որբախնամ գործունեությանը, իսկ երկրորդը՝ 1918-20թթ. Ալեքսանդրապոլի Արևմտահայ գաղթականությանը: 1918թ. դեկտեմբերին Ալեքսանդրապոլի գավառից թուրքերի հեռանալուց հետոշուրջ 320000 թուրքահայ գաղթականների խնամատարության դժվարագույն հարցին ուլուծումներին անդրադարձը ցույց է տալիս քաղաքային ինքնավարության գաղթականական կոմիտեի գործունեության անարդյունավետությունը, որը բերում է բազմաթիվ զոհերի: ՇՀՀ կենտրոնի ասպիրանտ Գ.Այվազյանը խոսեցXIXդ. վերջին Ալեքսանդրապոլի գավառում տիրող ագրարային հարաբերությունների մասին:Բերված փաստերը վկայում են, որ XIXդ. 90-ական թթ. ծանր կյանքի համայնապատկերի բաղադրիչներից մեկը գյուղական բնակչությանը հողով ապահովելու խնդիրն էր: Երևանի թատրոնի և կինոյի պետական ինստիտուտի Գյումրու մասնաճյուղի դասախոս Ա.Գևորգյանի հաղորդման մեջ բազմաթիվ փաստերի համադրման միջոցով համակարգվեցին 1988թ. Արցախյան շարժման զարգացման փուլերը Լենինականում: Դրասխանակերտի /Բենիամին/ տաճարի նախագծի վերականգնմանն էր նվիրված ԳԱԱ հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի գիտաշխատող Ֆ.Տեր-Մարտիրոսովի հաղորդումը: Աքեմենյան պատմաշրջանի հայ մշակույթի այս եզակի կոթողը հնարավորինս խորքային պատկերացումներ է տալիս տվյալ ժամանակաշրջանի տաճարաշինության ու պաշտամունքային արարողակարգի մասին: ՇՀՀ կենտրոնի ավագ գիտաշխատող Լ. Եգանյանի հաղորդումը վերաբերում էր 2000թ. Մարմաշենում հայտնաբերված քարե վիշապների ծիսական բովանդակությանը, որ կապվում է ջրի պաշտամունքի հետ: Սեպագիր աղբյուրներում Շիրակին վերաբերող նյութերին անդրադարձավ Հնագիտության ու ազգագրության ինստիտուտի գիտաշխատող Ս.Հմայակյանը: Դիտարկվեցին ուրարտական այն արձանագրությունները, որոնք Շիրակում հիշատակում են վեց իշխանություններ և ցեղապետություններ՝ միավորված Էրիախի թագավորության կազմում:ՙԿումայրի՚ արգելոց-թանգարանի գիտաշխատող Ի. Ավագյանի հաղորդումը նվիրված էր XX դարասկզբին Ալեքսանդրապոլի տարածքում հայտնաբերված նյութերին, որոնք 1929թ. Հակոբ Կարանյանը նվիրել էր Հայաստանի պատմության պետական թանգարանին: ԳԱԱ պատմության ինստիտուտի գիտաշխատող Կ. Թոխատյանի հաղորդումը վերաբերում էր Հայաստանի հյուսիսում, այդ թվում նաև Շիրակում հայտնաբերված ժայռապատկերներին և պաշտամունքային կառույցների որմնագրերին: Մասնաճյուղի աշխատանքները եզրափակեց Գյումրու մանկավարժական ինստիտուտի դասախոս Ք. Սարգսյանը՝ խոսելով Շիրակում X-XIIIդդ. կանանց շինարարական և նվիրատվական գործունեության մասին՝ վկայված միջնադարի հայ պատմիչների երկերում:

Բ մասնաճյուղի անդրանիկ նիստնսկսվեց ԳԱԱ հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի գիտաշխատող Ս.Պողոսյանի հաղորդումով, որը նվիրված էր Շիրակի ավանդական զարդահամալիրին: Մանրազնին նկարագրության ամփոփման մեջ կարևորվեց ոսկե և արծաթե զարդերի նկատմամբ շիրակցիների հակվածությունը, դրանք սերնդեսերունդ աղջիկներին փոխանցելու սովորույթը: Նույնինստիտուտից հանդես եկան նաև ազգագրագետներ Հ. Սարգսյանը՝ ՙXIXդ. արևմտահայերի ներգաղթի դերը Գյումրի-Ալեքսանդրապոլի արհեստագործական ավանդույթների ձևավորման մեջ՚ և Ն.Մարգարյանը՝ ՙԼենինական-Երևան մրցակցության արտահայտությունները 70-80-ականների զվարճախոսություններում և սրամտություններում՚ հաղորդումներով: Մ.Գալստյանը խոսեց արդի շրջանում Շիրակի մարզի բնակչության աշխատանքային միգրացիոն գործընթացների մասին, Է.Խեմչյանի և Ս.Վարդանյանի հաղորդումը նվիրված էր Շիրակի բանահյուսական ժառանգությանը (ըստ ՀԱԻ-ի բանահյուսական արխիվի նյութերի), իսկ պատմական միջավայրի պահպանության ծառայության աշխատակից Հ. Գալստյանի զեկուցման թեման Շիրակի Վահրամաբերդ գյուղի արդի բանահյուսությունն էր: ՇՀՀ կենտրոնի գիտաշխատողներից այս մասնաճյուղում հանդես եկան՝ Կ.Բազեյանը՝ Ալեքսանդրապոլի թաղային կռիվների՝ որպես ժամանցի յուրօրինակ դրսևորումների մասին հետաքրքիր հաղորդումով, Ալեքսանդրապոլի օրինակի վրա Գ.Աղանյանը գնահատեց համքարությունների դերը XIXդ. հայոց սոցիոնորմատիվ մշակույթում, իսկ Ա.Բոյաջյանի հաղորդումը նվիրված էր 1946-47թթ. հայրենադարձների զբաղվածությանն ու Լենինականում նրանց սոցիալական վիճակին: Հայաստանի պետական մանկավարժական համալսարանի դասախոս Ն.Գաբրիելյանը խոսեց արդի շրջանում Շիրակի մարզի բնակչության միգրացիոն գործընթացների մասին, իսկ Գյումրու մանկավարժական ինստիտուտի ամբիոնի վարիչ Ե.Վարդանյանը՝ Գյումրիում գենդերային հավասարությանընկալման և հեռանկարների հարցի շուրջ:Շիրակի ՙՏան սրբերի՚ ժողովրդական հավատալիքներին էր վերաբերում Սմբատ աբեղա Պողոսյանի հաղորդումը: Արևելագիտության ինստիտուտի գիտատող Կ.Սամվելյանը խոսեց նկարչուհի Մարիամ Ասլամազյանի կտավների ազգագրական հենքի մասին: ՇՀՀ կենտրոնի գիտաշխատող Կ.Սահակյանի և Տեխնիկական էսթետիկայի համառուսաստանյան գիտահետազոտական ինստիտուտի գիտաշխատակից Կ.Գալոյանի համատեղ հաղորդումը նվիրված էր Գյումրունոր բրենդին՝ որպես Հոբ Երանելու հոգեբանական բարդույթի հաղթահարման յուրահատուկ ձևի:

Գ մասնաճյուղի աշխատանքներն սկսվեցին արվեստագիտության դոկտոր, ԳԱԱ թղթակիցանդամ Մ. Հասրաթյանի Անիի քաղաքաշինությանը նվիրված հաղորդումով, որտեղ խոսվեց նաև 2007թ. Անիում ֆրանսիական հնագիտական արշավախմբի կատարած աշխատանքների արդյունքների մասին: Գիտնականը քննադատաբար արտահայտվեց թուրքերի կողմից վերջերս իրականացված որոշ վերականգնողական աշխատանքների մասին, որոնք խեղաթյուրում են ոչ միայն Անիի պատմությունը, այլև ճարտարապետական անաղարտությունը: Ճարտարապետության թանգարան-ինստիտուտի տնօրեն Ա.Հայկազուն-Գրիգորյանի ուշագրավ զեկուցումը նվիրված էր Անիի պաշտպանական կառույցների հորինվածքային և գործառնական առանձնահատկություններին: Երաժշտագիտական հաղորդումներից առաջինը Հր.Աճառյան համալսարանի ամբիոնի վարիչ Խ. Բադիկյանի զեկուցումն էր՝ նվիրված Կոմիտասի՝ Շիրակում կատարած բանահավաքչական աշխատանքների տարեգրությանը: ԳԱԱ արվեստի ինստիտուտի գիտաշխատող Ա.Բաղդասարյանի հաղորդումը Ալեքսանդրապոլում մեծ ժողովրդականություն վայելող աշուղական հայրենասիրական երգի ժանրային առանձնահատկությունների, երաժշտության և խոսքի հորինվածքային բազմազանության մասին էր: Նույն ինստիտուտի փոխտնօրեն Ա.Ասատրյանի ելույթը նվիրված էր XXդ. սկզբին Ալեքսանդրապոլ Լենինականում ստեղծագործական, հասարակական և մանկավարժական գործունեություն ծավալած կոմպոզիտոր Դանիել Ղազարյանին: Արժևորվեց հատկապես նրա ջանքերով այստեղ բացված երաժշտական ստուդիայի պատմական նշանակությունը, ինչպես նաև այստեղ բեմադրված մանկական օպերաների ու անզուգական երգերի մեծ ժողովրդականությունը: Ալեքսանդրապոլի քաղաքային ու աշուղական երգարվեստին էր նվիրված Երևանի Գրականության ու արվեստի թանգարանի բաժնի վարիչ Մ. Հարոյանի հաղորդումը Կ.Կոստանյանի «Ինչ երգեր էինքլսումմեր մանկության օրերում» հուշագրության մասին: ՇՀՀ կենտրոնի գիտաշխատողներ Հ. Հարությունյանն ու Հ. Ափինյանը խոսեցին Շիրակի և մասնավորապես, Գյումրու երաժշտական ժառանգության արդի հիմնախնդիրների մասին: Առաջինը կանգ առավ բանավոր ավանդույթի պրոֆեսիոնալ երաժշտության՝ հատկապես մուղամների՝ մերձավոր արևելյան դասական երաժշտության համատեքստում դիտարկելու խնդրի վրա, երկրորդը՝ իր ՙԴիտարկումներ Շիրակի ժողովրդական երաժշտության ուսումնասիրման խնդրի շուրջ՚ հաղորդման մեջ խոսեց Շիրակի երաժշտական ժառանգության համալիր ուսումնասիրության անհրաժեշտության մասին, որը հնարավոր կլինի իրականացնել մի քանի գիտական հաստատությունների համատեղ ջանքերով: Երևանի կոնսերվատորիայի Գյումրու մասնաճյուղի դասախոս Ն. Հայրապետյանն անդրադարձավ ժամանակակից Գյումրեցի կոմպոզիտոր Արմեն Հարությունյանի վոկալ շարքերին՝ գրված Սիամանթոյի բանաստեղծություններով: Շիրակի կերպարվեստին էին նվիրված ՇՀՀ կենտրոնիահարման յուրահատուկ գիաշխատող Լ. Աթանեսյանի և Երևանի Գեղարվեստի ակադեմիայի Գյումրու մասնաճյուղի դասախոս Ա. Մարգարյանի ելույթները: Լ.Աթանեսյանը ՙԳյումրեցի նկարիչներ՚ շարքից առանձնացրել էր Գևորգ Բրուտյանի ստեղծագործությունը, որի բազմաթիվ գրաֆիկական աշխատանքներն արժևորվեցին որպես Ալեքսանդրապոլի քաղաքային կենցաղի ուսովորույթների կենդանի պատկերներ: Ա. Մարգարյանը ևս կարևորել էր Լենինականի քաղաքային դրոշմի տիպական գծերի արտացոլումը մեկ այլ արվեստագետի՝ Մարիամ Ասլամազյանի գեղանկարչության մեջ: Մասնաճյուղում հանդես եկան նաև գրականագետներ. Հայաստանի գրողների միության Գյումրու բաժանմունքի նախագահ Ա.Կարապետյանի հաղորդումը Շիրակի արդի բանաստեղծության համապատկերի փորձ էր, իսկ ՇՀՀ կենտրոնի գիտաշխատող Ռ. Հովհաննիսյանը իր բովանդակալից խոսքում անդրադարձավ գյումրեցի վաղամեռիկ բանաստեղծ Աշոտ Ավդալյանի բանարվեստի արտահայտչամիջոցներին ու լեզվի պատկերավորման համակարգին: Կարնո բարբառի՝ Շիրակում գրառված խոսվածքներին էր նվիրված Սլավոնական համալսարանի ամբիոնի վարիչ Ջ.Բառնասյանի հաղորդումը Շիրակի տարբեր գյուղերից հավաքված 500 խոսվածքային միավորների մեջ հանդիպող առավոտ օրապահին վերաբերող բառ անվանումների հոմանիշային բազմազանության մասին: Ա.Հայրապետյանի «Դարձվածային միավորներն Ալեքսանդրապոլի հեքիաթներում» հաղորդման մեջ բացահայտվեցին ժողովրդախոսակցական դարձվածքներում բնակչության լեզվամտածողության, աշխարհընկալման, կենցաղի առանձնահատկությունների տիպական դրսևորումները: Մասնաճյուղի նիստերում արվեցին նաև հայոց լեզվի դասավանդման մեթոդաբանությանը վերաբերող հաղորդումներ (Թ. Ալեքսանյան, Ժ.Ռոստոմյան): «Շիրակի պատմամշակութային ժառանգությունը» հանրապետական յոթերորդ գիտաժողովը խիստ ներկայացուցչական էր. նրա աշխատանքներին մասնակցում էին Հայաստանի Հանրապետության 25 գիտական, մշակութային հիմնարկություններ, տարբեր բուհերի հումանիտար և հայագիտական ամբիոններ: Շուրջյոթ տասնյակ զեկուցումները ուղեկցվում էին բուռն քննարկումներով և ամփոփվեցին եզրափակիչ լիագումար նիստում (21 հոկտեմբերի)՝ արժևորելով շիրակագիտության ներկա ձեռքբերումների նշանակությունը հայագիտության համատեքստում, նաև որոշում կայացվեց ՇՊՄԺ հանրապետական ութերորդ գիտական նստաշրջանը գումարել 2010թ. հոկտեմբերին: Իր գիտական և կազմակերպչական ամենաբարձր մակարդակով գիտաժողովը նրա բազմաթիվ մասնակիցների հիշողության մեջ կմնա որպես հայագիտության իսկական տոն Շիրակի սրտում՝ Գյումրիում: